#StolenMemory w Polsce

Miejsce Pamięci

Na otwarcie wystawy w dniu 3 września 2019 r. Muzeum Krakowa wybrało Plac Bohaterów Getta. Miejsce to ma szczególną historię: w latach 1941-1943 było ono częścią getta krakowskiego i miejscem, w którym niemieccy okupanci koncentrowali ludność żydowską przed jej wywiezieniem i zamordowaniem w obozach zagłady Bełżec i Auschwitz-Birkenau. Kampania #StolenMemory przyciąga tu szczególnie dużą uwagę, gdyż plac odwiedzają turyści z całego świata. Leży on w centrum miasta, między muzeum w dawnej fabryce Oskara Schindlera a apteką „Pod Orłem”. Apteka, prowadzona przez Tadeusza Pankiewicza – jedynego Polaka mającego zgodę na przebywanie w getcie, była dla ludności żydowskiej ważnym miejscem spotkań: mogli tutaj nie tylko zaopatrzyć się w lekarstwa, ale również swobodnie rozmawiać, nawiązywać kontakt ze światem zewnętrznym i wymieniać się informacjami z prasy podziemnej.

Założeniem projektu #StolenMemory jest umiejscowienie każdej wystawy w kontekście lokalno-historycznym. Kilka z łącznie 32 plakatów wystawionych w Krakowie zawiera informacje o losach ludzi z tych okolic. Jednym z nich był Wilhelm Tomasik, wywieziony pierwszym transportem do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Na otwarcie wystawy przybyli jego syn oraz wnuk, Ryszard i Robert Tomasikowie. Otrzymali oni od Arolsen Archives przedmioty osobiste pana Wilhelma – zdjęcia i świadectwa szkolne – oraz informacje o jego historii prześladowań. Dla rodziny zwrot tych przedmiotów był ważnym kamieniem milowym na drodze do rekonstrukcji jego losów. Wilhelm Tomasik przeżył pobyt w obozie, jednak bardzo cierpiał wskutek przeżytej traumy i nigdy nie mówił o tamtych czasach.

Wystawa zawiera również plakaty z kategorii „poszukiwani”: Losy osób, których bliscy nie zostali jeszcze odnalezieni. – Mamy nadzieję, że wystawa umożliwi nam zwrot pozostałych przedmiotów z Arolsen Archives rodzinom byłych więźniów niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych – mówi kurator wystawy Mateusz Zdeb.

#StolenMemory jako projekt edukacyjny

W dniu 4 września prawie 100 uczniów i uczennic z oświęcimskich szkół przybyło na otwarcie wystawy w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu. We współpracy z MDSM #StolenMemory zamieni się w projekt edukacyjny: w trakcie kilku seminariów młodzież pracować będzie nad biografiami oraz dokumentami, badać losy osób wywiezionych z okolic i szukać śladów, które być może umożliwią znalezienie kolejnych członków rodzin. Prezentacja wstępnych wyników projektu planowana jest na marzec 2020 roku.

Po wspólnym obejrzeniu wystawy młodzież usłyszała jedną z historii z perspektywy świadka czasu. 81-letnia Wanda Różycka-Bilnik opowiedziała o swym ojcu Czesławie, jednym z „odnalezionych”, któremu również poświęcony był osobny plakat. Wanda Bilnik miała cztery lata, gdy gestapo aresztowało jej ojca w rodzinnym domu za przynależność do Armii Krajowej i udzielaną wspólnie z żoną pomoc rannym partyzantom. Czesław Bilnik został deportowany do obozu koncentracyjnego Dachau, a później do Neuengamme. Zginął w maju 1945 roku podczas bombardowania statku pasażerskiego Cap Arcona w Zatoce Lubeckiej. Młodzież wykorzystała okazję i natychmiast zaczęła stawiać pytania: Co stało się z partyzantami? Jaką rolę odgrywał Czesław Bilnik w ruchu oporu? Co konkretnie robili tak zwani „cichociemni”?

W 2017 roku Wanda Bilnik przeczytała w polskiej gazecie artykuł o Arolsen Archives i przechowywanych tam przedmiotach osobistych byłych więźniów obozów koncentracyjnych. Nawiązała z nami kontakt i dowiedziała się, że Arolsen Archives oprócz dokumentów w istocie przechowują też zegarek kieszonkowy jej ojca. Jeszcze w tym samym roku osobiście odebrała go w Arolsen. Zegarek i wspomnienia o tacie odgrywają w życiu Wandy Bilnik szczególną rolę, co też w poruszający sposób dała do zrozumienia młodym ludziom.

Po spotkaniu nastąpiło oficjalne otwarcie wystawy. Mieszkańcy miasta oraz pracownicy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau przybyli tłumnie, aby obejrzeć wystawę plakatów i uzyskać więcej informacji o kampanii #StolenMemory. Wystawa znajduje się w przestrzeni publicznej, na ogrodzeniu MDSM, dzięki czemu odwiedzający mają do niej swobodny dostęp.

Forum historyczne i program edukacyjny

W dniach 9-10 września Arolsen Archives wzięły udział w forum historycznym PNWM w Gdańsku. Oprócz pracowników miejsc pamięci i placówek edukacyjnych z Polski i Niemiec zaproszeni na nie byli nauczyciele oraz pedagodzy zaangażowani w polsko-niemiecką wymianę młodzieży. W ramach warsztatów kierownik działu poszukiwań Anna Meier-Osiński przedstawiła możliwości kampanii #StolenMemory dla pracy edukacyjnej. Następnie uczestnicy przeprowadzili własne badania na podstawie konkretnej historii: za pomocą Archiwum Cyfrowego Arolsen Archives zapoznali się z dokumentami Waldemara Rowińskiego, 17-letniego ucznia z Polski, wywiezionego przez SS do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Zginął on podczas bombardowania statku pasażerskiego Cap Arcona. W zbiorach Arolsen Archives znajdują się m.in. jego świadectwa oraz legitymacja szkolna. Zachowały się również dokumenty dotyczące jego pobytu w obozie oraz przyczyny śmierci. Uzyskane w ten sposób informacje uczestnicy wykorzystali do dalszych badań. Zaskoczyło ich, w jak krótkim czasie uzyskali wyniki i nowe punkty zaczepienia. „Mimochodem dowiedziałam się czegoś o polskim systemie edukacji.” – „Teraz już wiem, o co chodziło w katastrofie statku Cap Arcona.” – „Teraz wiem więcej o pierwszym transporcie do obozu koncentracyjnego Auschwitz.” – To tylko wybrane głosy uczestników warsztatów.

W 2020 roku kampania #StolenMemory stanowić będzie jeden z centralnych punktów polsko-niemieckich projektów PNWM. W ramach programu dotacji „Zachować pamięć” zainteresowani nauczyciele i pedagodzy mogą ubiegać się o dotację na uczestnictwo w projekcie, który polegać będzie głównie na pracy nad biografiami i historiami prześladowań. Początek projektu stanowić będzie seminarium przygotowawcze w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w dniach 30.01. – 03.02.2020 r. Osoby zainteresowane mogą się zgłosić bezpośrednio do PNWM.