W 76. rocznicę wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof w dniu 9 maja 1945r. Arolsen Archives wspólnie z Muzeum Stutthof w Sztutowie uruchamia wystawę #StolenMemory poświęconą losom 20 więźniów tego obozu koncentracyjnego.
Sześć rodzin tych prześladowanych osób zostało odnalezionych przez Arolsen Archives. Pozostałe 14 rodzin są nadal poszukiwane, aby zwrócić im skradzine pamiątki.
#Odnalezieni
Miesiąc później przewieziono ją do Hanover-Langenhagen, kobiecego podobozu KL Neuengamme. Na krótko przed końcem wojny, więźniarki wysłano w marszu śmierci do Bergen-Belsen. Po wyzwoloeniu Genowefa trafiła pod opiekę Polskiego Czerwonego Krzyża. Gdy skończyła się wojna, wróciła do Polski i zamieszkała w Warszawie. Latem 2021 roku, po zorganizowanej przez Arolsen Archives i Muzeum Stutthof w Sztutowie wystawie #StolenMemory, polscy wolontariusze odnaleźli siostrzenicę i prasiostrzenicę Genowefy. Obie znały ją dobrze, ale niewiele wiedziały na temat prześladowań krewnej. Genowefa niewiele też mówiła na temat wojny i czasu spędzonego w obozach. Zmarła w 1988 r. Nie miała dzieci.
Pod koniec sierpnia 1944 r. niemieccy okupanci nakazali ludności cywilnej zgłaszać się do punktów zbiórek. Stamtąd mieszkańcy byli wywożeni m.in. do obozu przejściowego w Pruszkowie. Narodowi socjaliści wywieźli Mariana Dobrzenickiego stamtąd najpierw do obozu koncentracyjnego Stutthof, a następnie 4 września 1944 r. do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Pracował tam przymusowo. Nic nie wiadomo o jego dalszych losach. W 2019 roku Polski Czerwony Krzyż, na zlecenie Arolsen Archives, odnalazł synową Mariana Dobrzenickiego, Teresąę. Jest ona teraz w posiadaniu zegarka kieszonkowego, na którym ponad 75 lat temu zatrzymał się czas.
W chwili przybycia miał ze sobą walizkę, której zawartość została skrupulatnie spisana i zdeponowana przez SS. Musiał też oddać obrączkę ślubną. Była przechowywana w kopercie. Kiedy miesiąc później SS przeniosło Aleksei Kase do obozu koncentracyjnego Neuengamme, wysłano również kopertę z obrączką. Prawie 20 lat później pamiątka ta trafiła do obecnych zbiorów Arolsen Archives. W 2019 roku Estoński Czerwony Krzyż dotarł do syna Aleksei Kase i Arolsen Archives mogło zwrócić pamiątkę rodzinie.
W końcu pamiątki te trafi ły do rąk córki Wiesławy i jej rodziny. Niemiecki okupant deportował zaledwie 15-letnią Wiesławę Brzyś z Warszawy do Wiednia na roboty przymusowe. Dzięki zaangażowaniu swojego ojca powróciła jednak do Polski. Podczas Powstania Warszawskiego w roku 1944 Wiesława i jej rodzice zostali zesłani do obozu koncentracyjnego Stutthof. SS przetransportowało matkę i córkę do podobozu Hannover- Langenhagen, a krótko przed zakończeniem wojny do Bergen-Belsen. Tam doczekały wyzwolenia przez armię brytyjską. Niestety jej ojciec zginął w obozie.
1 września 1939 r. nazistowskie Niemcy najechały na Polskę i wbrew prawu międzynarodowemu przyłączyły Wolne Miasto Gdańsk. W granicach Wolnego Miasta Gdańska we wsi Stutthof niemieccy okupanci utworzyli obóz. 2 września przybył tam pierwszy transport więźniów z około 150 Polakami aresztowanymi dzień wcześniej w Gdańsku.
Początkowo narodowi socjaliści wykorzystywali obóz do prowadzenia niemieckiej polityki eksterminacyjnej wobec „niepożądanych elementów polskich” – głównie inteligencji z Gdańska i Pomorza. Od 1942 r. w Stutthofie więziono także Polaków z innych regionów oraz osoby z różnych krajów Europy. Od połowy 1944 r. obóz służył również niemieckim okupantom w tzw. ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej – systematycznym mordowaniu europejskich Żydów.
Od 1939 do 1945 roku w Stutthofie więziono około 110 000 mężczyzn, kobiet i dzieci z 28 krajów. Większość z nich pochodziła z Polski, Związku Radzieckiego i Rzeszy Niemieckiej. Wśród więźniów było około 50 000 osób narodowości żydowskiej. Narodowi socjaliści zamordowali blisko 65 000 więźniów tego obozu. Wielu z nich zmarło z przepracowania, niedożywienia i chorób. Podczas ewakuacji obozu i marszów śmierci zamordowano kilka tysięcy więźniów.
Obóz koncentracyjny Stutthof miał powierzchnię 120 ha. 39 podobozów rozciągało się od Pölitz (dziś Police) koło Szczecina po Królewiec (dziś Kaliningrad), Thorn (dziś Toruń) i Bromberg (dziś Bydgoszcz). W dniu 9 maja 1945 r. 48. Armia Radziecka 3. Frontu Białoruskiego wyzwoliła obóz po 2077 dniach.
Rodzina Bobolich została aresztowana przez narodowych socjalistów podczas masowych aresztowań ludności Warszawy w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku. Zygmunt Boboli został deportowany do obozu koncentracyjnego Stutthof, kilka dni później do obozu koncentracyjnego Neuengamme, a następnie do podobozu Watenstedt/Leinde. Został uwolniony przez Armię Czerwoną w męskim obozie Ravensbrück. Jego żona i córka zostały wywiezione przez narodowych socjalistów na roboty przymusowe do Rzeszy Niemieckiej. Wszyscy troje przeżyli i po wojnie powrócili do Polski. Zygmunt Boboli nigdy nie mówił o tamtych czasach.
Wywieziono je najpierw do obozu koncentracyjnego Stutthof, a następnie do podobozu Hannover-Langenhagen. Tam pracowały przymusowo. Wojska brytyjskie uwolniły Marię i Jadwigę w Bergen-Belsen. Po wojnie Maria przebywała w różnych obozach dla przesiedleńców. W 1947 r. urodził się jej syn Zbigniew. Wraz z ojcem Zbigniewa Franciszkiem Zajderem wyemigrowała w 1950 r. z Bremerhaven do Nowej Zelandii na pokładzie „Hellenic Prince”. Zmarła w 1999 roku. Arolsen Archives wysłały zegarek synowi do Australii w 2019 roku.
Nigdy nie przypuszczał, że podczas swoich poszukiwań znajdzie tak wiele informacji, a nawet miejsce pochówku i przedmiot zaginionego członka rodziny. Kluczowa wskazówka przyszła z Instytutu Pamięci Narodowej w Polsce.
Franciszek Czaplicki urodził się 8 grudnia 1903 r. w Darmopychach i był trzecim z siedmiorga dzieci. Jego rodzice mieli na imię Tekla i Ludwik. Później przeniósł się sam do Warszawy i ożenił ze Stefanią Najdzik. Wraz z synami Tadeuszem i Jerzym zamieszkali we wsi Ząbki pod Warszawą. Był urzędnikiem państwowym i pracował w Poczcie Polskiej. W czasie Powstania Warszawskiego został wywieziony przez niemieckich okupantów do obozu koncentracyjnego Stutthof, a wkrótce potem do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Franciszek Czaplicki zmarł 12 listopada 1944 roku. Pochowany został na cmentarzu Ohlsdorfer w Hamburgu.
W posiadaniu Arolsen Archives w Niemczech znajduje się prawie 2 500 rzeczy osobistych, tzw. Effekten, pochodzących z obozów koncentracyjnych. Są wśród nich: zegarki kieszonkowe, zegarki na rękę, pierścionki, portfele, zdjęcia rodzinne oraz przedmioty codziennego użytku, takie jak grzebienie, puderniczki lub przybory do golenia, itp. Często były one ostatnimi rzeczami, jakie miały przy sobie ofiary nazistowskich prześladowań w momencie aresztowania przez narodowych socjalistów. Należały do ludzi z ponad 30 krajów – wielu z nich pochodziło z Polski i byłego Związku Radzieckiego.
W 2016 roku Arolsen Archives rozpoczęły kampanię mającą na celu zwrócenie „skradzionej pamięci” jak największej liczbie rodzin. Wystawa obrazuje emocje podczas pierwszego kontaktu bliskich z pamiątkami oraz ich wyjątkowe znaczenie dla odnalezionych rodzin. Ponadto, prezentuje pamiątki należące do osób, których krewnych Arolsen Archives dotychczas nie odnalazły.
#Poszukiwani
Obóz został założony tuż po wybuchu powstania przed bramami miasta, aby selekcjonować aresztowaną ludność cywilną przed deportacją do niemieckich obozów koncentracyjnych lub obozów zagłady. W ciągu kilku miesięcy SS i Wehrmacht zesłali do obozu ponad 550 000 osób. Z Pruszkowa, po pięciu dniach pobytu w obozie koncentracyjnym Stutthof, narodowi socjaliści wywieźli Jana Urbańskiego do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Nie wiadomo, czy przeżył. Arolsen Archives przechowuje jego obrączkę, naszyjnik z wisiorkiem oraz żyletkę.
Druga wojna światowa rozpoczęła się wraz z inwazją niemieckiego Wehrmachtu na Polskę 1 września 1939 roku. 17 września do Polski wmaszerowały również wojska sprzymierzonego z Niemcami Związku Radzieckiego. Wkrótce polskie wojsko musiało się poddać wobec ogromnej przewagi wroga. Polska została podzielona pomiędzy siły okupacyjne zgodnie z ustaleniami paktu Ribbentrop-Mołotow. Dla ludności polskiej rozpoczął się okres terroru i samowoli ze strony okupanta. W podziemiu szybko jednak zorganizował się ruch oporu.
Niemcy anektowali rozległe tereny, wypędzali i wywłaszczali ludność, wywozili setki tysięcy osób do pracy przymusowej lub do obozów koncentracyjnych, mordowali bezwzględnie i plądrowali kraj. Szczególnie zaś prześladowali członków ruchu oporu oraz elity z kręgów administracji, oświaty i duchowieństwa. Zwłaszcza Żydzi, którzy zostali całkowicie pozbawieni praw i zmuszeni do życia w gettach, cierpieli z powodu przemocy i głodu.
Dotarł tam 31 sierpnia 1944 r. i nadano mu numer więźnia 77 171. Na początku września 1944 r. został deportowany przez narodowych socjalistów do Hamburga, do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Niekompletna dokumentacja nie podaje żadnych informacji o jego dalszych losach. W Powstaniu Warszawskim zaginęło około 180 000 Polaków i Polek, a kolejne 60 000 zostało deportowanych do niemieckich obozów koncentracyjnych. Około 6000 z nich trafiło do obozu koncentracyjnego Neuengamme i podobnie jak Jan Jędrzejczak musiało wykonywać roboty przymusowe. Arolsen Archives przechowuje jego zegarek kieszonkowy.
Została deportowana 31 sierpnia 1944 r. przez narodowych socjalistów do obozu koncentracyjnego Stutthof. Niecały miesiąc później przeniesiono ją wraz z około 500 innymi więźniarkami do podobozu kobiecego Hannover-Langenhagen. W styczniu 1945 r. alianci zbombardowali podobóz. Kobiety zostały następnie umieszczone w podobozie Hannover-Limmer i stamtąd wysłane w marszu śmierci do Bergen-Belsen. Po wyzwoleniu Aleksandra Nowak została objęta opieką Polskiego Czerwonego Krzyża w Bergen-Belsen. Arolsen Archives przechowuje jej biżuterię.
W maju 1940 r. policja w pobliskiej Inowrocławiu osadziła Janusza Klinkowskiego w tzw. areszcie prewencyjnym za „antyniemieckie zachowanie”. Wkrótce potem został wywieziony do obozu koncentracyjnego Dachau. W kwietniu 1942 r. SS deportowało Janusza do obozu koncentracyjnego Stutthoff i zmusiło do pracy w ambulatorium. W październiku 1944 r. został przeniesiony do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Janusz Klinkowski zmarł wkrótce po wyzwoleniu 20 maja 1945 r. w szpitalu w Rotenburgu koło Bremy. Arolsen Archives przechowuje jego osobiste rzeczy.
W piątym roku okupacji niemieckiej, która na ziemiach polskich pochłonęła miliony istnień ludzkich, latem 1944 roku Wehrmacht był w odwrocie na wszystkich frontach. We wschodniej Polsce Armia Czerwona dotarła aż do Lublina i Białegostoku i kontynuowała natarcie na Warszawę. Od strony zachodniej, po lądowaniu w Normandii, wojska alianckie przedzierały się w kierunku granicy III Rzeszy. Aby samodzielnie wyzwolić stolicę jeszcze przed wkroczeniem wojsk sowieckich, Armia Krajowa (AK) zdecydowała się na powstanie przy wsparciu innych grup.
1 sierpnia 1944 roku, kilka dni po zamachu na Hitlera, na polecenie rządu polskiego na uchodźstwie w Londynie, pod dowództwem generała Tadeusza Bora-Komorowskiego, wybuchło powstanie. Powstanie było częścią ogólnokrajowej akcji Burza. W pierwszych dniach polskie jednostki przejęły kontrolę nad sporą częścią śródmieścia. Wśród powstańców, którzy zaciekle walczyli o każdy dom i każdą ulicę, było wiele kobiet i młodzieży. Opór przeciwko przeważającym militarnie Niemcom trwał całe 63 dni. Wprawdzie brytyjskie siły powietrzne RAF wspierały Polaków, dostarczając im broń, jednak Armia Czerwona stacjonująca na drugim brzegu Wisły nie przyłączyła się do działań wojennych. Reakcja Wehrmachtu i jednostek służby bezpieczeństwa SS była brutalna.
W Rzeszy Niemieckiej i na terenach okupowanych narodowi socjaliści samowolnie zabierali ludzi do tzw. „aresztu prewencyjnego”. Był on nieograniczony w czasie i przeprowadzony bez nakazu sądowego. Więźniowie byli całkowicie pozbawieni praw. Dwa tygodnie później, w kwietniu 1944 r., niemiecki okupant przeniósł Juliana Kowalskiego do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Nic nie wiadomo o jego dalszych losach. Arolsen Archives przechowuje jego zegarek kieszonkowy w ochronnym etui.
Wypędzenie ludności cywilnej było jednym z brutalnych odwetów za Powstanie Warszawskie. 32-letni mężczyzna został deportowany przez narodowych socjalistów do obozu koncentracyjnego Stutthof. Tam przebywał przez cztery dni. 4 września 1944 r. został przeniesiony do obozu koncentracyjnego Neuengamme w Hamburgu i zarejestrowany pod numerem więźnia 46 427. Wykonywał tam roboty przymusowe. Nic nie wiadomo o jego dalszych losach. Jego obrączka jest przechowywana w Arolsen Archives.
Cztery dni później został przeniesiony do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Musiał wykonywać roboty przymusowe w stoczni Blom&Voss w podobozie Hamburg-Steinwerder. Od października 1944 r. przy produkcji łodzi podwodnych pracowało tam ok. 600 polskich i radzieckich więźniów z obozów koncentracyjnych. Osoby, które przeżyły obóz, opowiadały o regularnym znęcaniu się. Śmiertelność wśród robotników przymusowych Blom&Voss była szczególnie wysoka. Józef Hryncewicz zmarł 23 marca 1945 r. – prawdopodobnie z głodu, zimna i brutalnego traktowania. Jego zegarek i dwa pierścionki znajdują się w Arolsen Archives.
W masowych egzekucjach służba bezpieczeństwa SS mordowała schwytanych żołnierzy AK, jak i ludność cywilną. W czasie trwania powstania niemieccy okupanci rozpoczęli oczyszczanie części miasta, do których mieli dostęp. Najpierw wezwano wszystkich mężczyzn poniżej 50 roku życia, a kilka dni później kobiety, do stawienia się w punktach zbiórek. Niemcy wypędzili kolumnami z miasta dużą część ludności Warszawy do obozu przejściowego Dulag 121 w Pruszkowie. Stamtąd deportowali około 60 000 Polaków i Polek na roboty przymusowe w niemieckich obozach koncentracyjnych.
Po stłumieniu powstania miasto zostało niemal doszczętnie zniszczone. Powstanie Warszawskie było największym zrywem przeciwko reżimowi nazistowskiemu w okupowanej Europie.
Z obozu przejściowego Pruszków narodowi socjaliści przenieśli Helenę Karczewską 31 sierpnia 1944 r. do obozu koncentracyjnego Stutthof. Tam otrzymała numer więźnia 86 886. Niespełna miesiąc później SS przeniosło ją do podobozu Hanover-Langenhagen obozu koncentracyjnego Neuengamme. W obozie tym zatrudniano głównie polskich i radzieckich robotników przymusowych przy produkcji amunicji i samolotów. Dalsze losy Heleny są nieznane. Arolsen Archives przechowuje jej metalową bransoletkę.
W czasie Powstania Warszawskiego niemieccy okupanci wypędzili ludność cywilną z miasta i 31 sierpnia 1944 r. przez obóz przejściowy w Pruszkowie deportowali Jana Orzechowskiego do obozu koncentracyjnego Stutthof. Pięć dni później został przeniesiony przez SS do obozu koncentracyjnego Neuengamme w Hamburgu. Tam otrzymał numer więźnia 46 234. Nic nie wiadomo o jego dalszych losach. W 1949 r. Honorata Orzechowska z Warszawy, przypuszczalnie krewna, złożyła za pośrednictwem Czerwonego Krzyża wniosek o poszukiwanie Jana Orzechowskiego, który nie przyniósł rezultatu. Arolsen Archives przechowuje jego zegarek kieszonkowy.
Otrzymał numer 32 400 i został zarejestrowany jako „więzień polityczny”. Sześć tygodni później, 14 kwietnia 1944 r., narodowi socjaliści przenieśli go do obozu koncentracyjnego Neuengamme na północy Niemiec. Po wyzwoleniu Aleksander Bazyka pozostał w Bremie. Później „Główny Komitet Byłych Więźniów Politycznych” zarejestrował go w Hanowerze. Jego sygnet z inicjałami jest przechowywany w Arolsen Archives.
Tuż przed wyzwoleniem obozów koncentracyjnych przez aliantów, SS rozpoczęło ich ewakuację, wysyłało więźniów na marsze śmierci i paliło dokumenty, a także mienie ofiar, aby ukryć ślady popełnionych tam masowych morderstw. Największa zachowana kolekcja mienia osobistego w Arolsen Archives pochodzi z obozu koncentracyjnego Neuengamme. W miarę zbliżania się aliantów, komendant obozu nakazał usunąć z terenu obozu rzeczy i dzież około 5 000 więźniów. Później żołnierze brytyjscy znaleźli, tzw. Effekten w Lunden w Szlezwiku-Holsztynie. Zachowały się również przedmioty osobiste z obozów oncentracyjnych Bergen-Belsen i Dachau, choć w znacznie mniejszej liczbie.
Na jej karcie personalnej więźnia podano zawód „gorseciarka”. Miesiąc później została przeniesiona do podobozu Hannover-Langenhagen obozu koncentracyjnego Neuengamme. Tam otrzymała numer więźnia 7831. Po wyzwoleniu trafiła pod opiekę wojsk alianckich, do szpitala im. Glynna Hughesa. Szpital został utworzony w pobliżu obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen w celu zapewnienia opieki medycznej Ocalonym. Tam zmarła zaledwie kilka dni później, 4 maja 1945 roku.
Kilka dni później wywieziono go do obozu koncentracyjnego Neuengamme, gdzie otrzymał numer więźnia 46 419. Przeżył nazistowskie prześladowania i po zakończeniu wojny znalazł się w obozie dla przesiedleńców w Neumünster. Z jego aktu ślubu wiemy, że 12 lipca 1945 r. poślubił tam Polkę Helenę Gwardiak. Przypuszczalnie narzeczona była również byłą robotnicą przymusową. Arolsen Archives przechowuje jego zegarek kieszonkowy i talizman na szczęście.
Dołącz do kampanii i pomóż nam zwrócić skradzione przez nazistów pamiątki we właściwe ręce. Pozostało nam niewiele czasu! Odwiedź naszą stronę internetową: znajdziesz tam zdjęcia rzeczy osobistych oraz nazwiska osób prześladowanych przez nazistów. Na tej podstawie można samemu poszukiwać i udzielać nam ważnych wskazówek.
stolenmemory.org/en/
Arolsen Archives to Międzynarodowe Centrum Badań Nazisotwskich Prześladowań przechowujące najobszerniejsze na świecie archiwum dokumentów dotyczące ofiar narodowego socjalizmu. Zbiory te są wpisane na Światową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”. Korzystamy z tego unikalnego źródła w wielu projektach, żeby zachować pamięć, wiedzę i informację w naszym dzisiejszym życiu.
arolsen-archives.org/pl/
