Aresztowania i
prześladowania
Do zbioru dokumentów dotyczących aresztowań zaliczają się oryginały oraz reprodukcje dokumentów używanych przez nazistów w celach administracyjnych związanych z procesem deportacji. Dziś dzięki nim możemy udokumentować losy poszczególnych osób i zrekonstruować ich indywidualne historie prześladowań. Dokumenty te dobitnie ukazują skalę wywózek i deportacji dokonywanych przez reżim nazistowski.
Zbiory dzielą się na dwie części: dokumenty powstałe w obozach koncentracyjnych oraz dokumenty sporządzone przez policyjne jednostki śledcze, jak np. gestapo. Pierwsza część zbiorów obejmuje dokumenty odnoszące się bezpośrednio do konkretnego obozu koncentracyjnego, przejściowego, obozu pracy lub getta, wykorzystywane przez administrację obozową. Na przykład w obozie koncentracyjnym Buchenwald szczegółowo spisywano nazwiska, numery, powody aresztowania oraz daty przybycia wszystkich więźniów przeniesionych z innych obozów. Tego rodzaju dokumenty służyły organizacji więźniów w Buchenwaldzie. Podobne dokumenty zachowały się również z innych obozów
Wgląd w obozową rzeczywistość
Na drugą część zbiorów składają się dokumenty – dowody prześladowań sporządzone przez gestapo, więzienia lub inne instytucje. Te właśnie dokumenty dotyczące aresztowań stanowią jeden z najobszerniejszych zbiorów Arolsen Archives. W wielu przypadkach umożliwiają one rekonstrukcję losów osób aresztowanych oraz krytyczny wgląd w obozową rzeczywistość. W zbiorach tych znajdują się m.in. zapiski dotyczące wykorzystania skonfiskowanych więźniom ubrań i przedmiotów osobistych (tzw. Effekten), pracy przymusowej, obozowych kar, leczenia, a także dokumenty świadczące o śmierci lub przeżyciu danego więźnia.
Karty zatrudnienia więźniów, której przykład pokazany jest tutaj po lewej stronie, zostały wprowadzone przez nazistów w obozie koncentracyjnym Buchenwald. Dokumentowano w nich, w którym komandzie pracy lub podobozie był zatrudniany dany więzień. Przy pomocy Effektenkarte – pol. Wykazy rzeczy osobistych (poniżej) zarządzano mieniem osobistym więźniów, który musieli oddać po przybyciu do obozu koncentracyjnego.
Jak powstały te zbiory?
Pod koniec wojny Międzynarodowa Organizacja Uchodźców IRO zaczęła zbierać zachowane dokumenty administracyjne z obozów koncentracyjnych. Chciała dzięki nim przejąć funkcję instytucji poszukiwawczej i kontaktowej dla krewnych ofiar prześladowań nazistowskich i móc udzielać im informacji o byłych więźniach. Dlatego dokumenty są posegregowane wedle poszczególnych rodzajów obozów (przejściowe, koncentracyjne, obozy pracy) oraz wedle regionów. Kolejną grupę tworzą dokumenty związane z gettami. Ponadto zbiór dzieli się na dokumenty ogólne (np. korespondencję dotyczącą danego obozu czy getta), listy oraz dokumenty indywidualne. W ramach poszczególnych podgrup dokumenty te są ułożone chronologicznie.
Historyczne zdjęcie pracownika dawnego archiwum w Arolsen Archives.
Dokumenty indywidualne dotyczą poszczególnych osób. Sporządzone zostały przez załogę obozu w celach administracyjnych w momencie aresztowania. Do dokumentów indywidualnych zaliczają się karty personalne i karty pracy więźniów oraz kwestionariusze. Zasób list jest bardzo obszerny i zawiera szczególnie dużo informacji. To właśnie listy dokumentują, kiedy dany więzień trafił do jakiego obozu lub podobozu. Zasób zawiera m.in. listy nowo przybyłych, listy transportowe, listy zmarłych oraz doniesienia o ucieczkach.
Los w dokumenty: Chaja Bengen
Historia prześladowań polskiej Żydówki Chai Bengen rozpoczęła się wraz z jej aresztowaniem przez policję bezpieczeństwa w wieku 19 lat. Z dokumentów z obozu koncentracyjnego Buchenwald wynika, że początkowo była ona internowana w getcie w Rydze. Rok później getto zostało zlikwidowane, a policja bezpieczeństwa przeniosła internowanych do obozu koncentracyjnego Stutthof. Chaja była jedną z ostatnich osób, które wyszły z getta żywe. Zaledwie miesiąc później jej nazwisko pojawia się wśród 300 innych więźniarek na liście transportowej do komanda pracy w Magdeburgu, jednego z podobozów Buchenwaldu. Tam wykonywała pracę przymusową jako krawcowa.
Na kartach personalnych więźniów, które prowadzono w obozach głównych wszystkich obozów koncentracyjnych, więźniowie-pisarze zapisywali najważniejsze informacje biograficzne o danej osobie.
Formularze te, sporządzali więźniowie-pisarze dla nowo przybyłych do obozu koncentracyjnego.
Na tych kartach z numerem obozowym, założonych dla więźniarek w podobozach obozu koncentracynego Buchenwald naziści dokumentowali, w których podobozach musiały pracować kobiety lub do których innych obozów zostały przeniesione.
W celu właściwego odczytania i zrozumienia tych dokumentów należy jednak koniecznie zdać sobie sprawę, że zostały one sporządzone przez zbrodniarzy nazistowskich w instytucjach, które brały udział w deportacjach, wyzyskiwaniu oraz mordowaniu więźniów. W związku z tym zawierają też stereotypowe sformułowania zgodne z logiką systemu prześladowań. Wiele z tych zapisów pozornie brzmi bardzo banalnie, dlatego należy koniecznie rozpatrywać je w kontekście, w którym powstały. Nasz przewodnik elektroniczny e-Guide pomaga zrozumieć strukturę dokumentów, sposób ich wykorzystania oraz okoliczności ich powstania.
