Tragedia statku Cap Arcona

Losy polskich więźniów

Wraz z napaścią niemieckich sił zbrojnych na Polskę 1 września 1939 roku dla polskiego społeczeństwa nastał czas prawdziwego terroru i przemocy. Znaczna część kraju została wkrótce zajęta przez niemieckie oddziały, które dopuszczały się samowolnych zbrodni na cywilach. Do celów niemieckiej polityki okupacyjnej należało w pierwszej kolejności wyeliminowanie „kluczowej warstwy społecznej” – jeszcze przed wkroczeniem okupant stworzył listy obejmujące dziesiątki tysięcy nazwisk polskiej inteligencji. Obławy, masowe aresztowania i mordy liczące nawet 80 000 ofiar stały się faktem już w pierwszych miesiącach. Zgodnie z szacunkami do końca wojny naziści wywieźli do obozów pracy trzy miliony Polek i Polaków. Tak zwane dekrety polskie, wydane w marcu 1940 roku, miały wskazywać oficjalnie na ich niższy status i nakładały na nich liczne zakazy i obowiązki. Zgodnie z dekretem polscy pracownicy przymusowi otrzymywali mniejsze wynagrodzenie niż niemieccy pracownicy, nie mogli opuszczać swojego miejsca pobytu ani kontaktować się z Niemcami. W przypadku naruszeń lub drobnych wykroczeń czy też „źle” wykonanej pracy od jesieni 1942 roku SS mogło odesłać osobę polskiego pochodzenia bezpośrednio do obozu koncentracyjnego. Również zwykła przynależność do polskiej inteligencji lub podejrzenie o udział w polskim ruchu oporu czy jego wspieranie były wystarczającym powodem do aresztowania w charakterze „więźnia politycznego”. Polscy więźniowie niemieckich obozów koncentracyjnych Wielu polskich więźniów obozów koncentracyjnych, którzy w roku 1945 stracili życie podczas bombardowania jednostek Cap Arcona i Thielbeck, przeszło podobną drogę prześladowania. Głównym punktem wyjścia był przy tym KZ Neuengamme w Hamburgu – w ramach masowych transportów do tego obozu koncentracyjnego i podobozów przewieziono polskich więźniów z obozu w Oświęcimiu. Tysiące osób zostało deportowanych przez SS w charakterze więźniów politycznych bezpośrednio ze swojej ojczyzny, na przykład po stłumieniu Powstania Warszawskiego w 1944 roku, lub do pracy przymusowej. Więźniowie musieli wykonywać ciężką pracę fizyczną w katastrofalnych warunkach. Spośród łącznie ponad 15 000 polskich więźniów około 4000* zmarło z powodu głodu, chorób, przemocy i wycieńczenia na skutek ciężkiej pracy. Niektórzy z ocalałych krótko przed końcem wojny zostali zmuszeni przez SS do udziału w marszach śmierci prowadzących do Zatoki Lubeckiej i tam uwięzieni na statkach pasażerskich. Walery Bronicki Jednym z nich był Walery Bronicki, urodzony 28 marca 1910 roku w Pisarzowej. Niemieccy okupanci wywieźli go jako jeńca wojennego do pracy przymusowej w Rzeszy Niemieckiej. Od stycznia 1945 roku w Meppen-Versen, podobozie KZ Neuengamme, wraz z innymi więźniami musiał pomagać przy budowie wału, który miał ochraniać północnoniemieckie wybrzeże przed wkroczeniem wojsk alianckich. Walery Bronicki zmarł na skutek zatonięcia statku Cap Arcona. W czerwcu 1945 roku podczas codziennych akcji ratowniczych u wybrzeży Zatoki Lubeckiej policja z Neustadt zarejestrowała jego numer więzienny 70 002 i nakazała pochówek na miejscu. Dzięki tej rejestracji i dokumentom historycznym znajdującym się w zasobach archiwalnych Arolsen Archives w latach 50. udało się zrekonstruować trasę prześladowania Walerego Bronickiego i zwrócić tej dotąd nieznanej ofierze jej nazwisko. Przedmioty osobiste należące do Polaka nadal oczekują na powrót do rodziny. Kazimierz Biel 75 lat po zakończeniu wojny siostrzenicy Kazimierza Biela udało się dotrzeć do metryki urodzenia wraz ze zdjęciem wujka, jego legitymacji szkolnej i innych dokumentów osobistych. Nigdy nie poznała swojego wujka – w wieku zaledwie 19 lat niemieccy okupanci deportowali urodzonego w Krakowie Kazimierza Biela do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Również on zginął na statku Cap Arcona i w październiku 1950 roku został pochowany na cmentarzu w Haffkrug w Zatoce Lubeckiej. Arolsen Archives udało się zidentyfikować młodego Polaka na podstawie jego numeru więziennego. Dla rodziny Kazimierza Biela znajomość jego losów ma szczególne znaczenie – „Przywołuje pamięć o tych, których los wojenny był na tyle tragiczny, że nawet dzisiaj ciężko nam go sobie wyobrazić. Dla rodziny tych kilka zachowanych przedmiotów stanowi prawdziwy skarb.”